Mendia maite dugunek une honetan bi kezka larri baditugu: batetik hartza, bestetik Larrun.
Arbaila mendi multzoko azken hartza, ardia bakean utzirik, aspaldi hartan ahantzia zegoela Itheko oihan zokoan, diskretuko hil omen zen XX. mende erditsutan, oso zaharturik. Horren askazia mugako bortu goran hein bat indartsu zegoen oraino, baina laster atzera egin zuen, Euskal Herri aldetik desagertuz, pozoia lagun.
Bearnoko baso eta gailurretan iraun du gaurdaino, zinez gutiturik. Horko azken hartz bakarrek, denak arrak, tarteka txangoak egiten dituzte Santa Grazi, Larraine, Gardeko bazterretan, ibilltari handia baita animalia mota hori.
Orain Frantziako gobernuak bi hartz eme ekarri gogo dizkigu Eslobeniatik, eta berri horrek laborarien manifestaldi gogor bat eragin du Pauen. Alta bada Bearnoko bortu goran uda betetzen duten artzainak hein bat ongi konpontzen dira tokiko hartzarekin, animalia lotsatia baita, jendearen beldur handia duena.
Ikusmen ahula ukanagatik, urrundik sumatzen du, bere sudur eta belarri oso finei esker. Beraz artzain etxoletarik ahal bezain bazter dabila.
Hogeita hamar bat urtez Aspe ibarreko alhagia goretan urtero transumantzian egoten baita gure familiako bikote bat, hartza behin bakarrik urrunera ikusi du, mendate baten zeharkatzen. Tokiko hartz normalaz mintzo naiz hor, ezen 1991ko udan, Etsaut udalerriko mendian, usaiaz kanpoko bat agertu zen, jendearen beldurrik ez zuena. Egun betean artaldea erasotzen zuen etxolatik hurbil, jostatuz bezala erdiz erdi zeharkatzen, ardi zenbait zauritzen edo hiltzen ere, baina hunkitu gabe han berean uzten, eta etxolarantz inguratzen. Behin batean, bikote horren ikustera igaten nintzela emaztearekin, baso baten gora hiru ardi eder bidexkan hilak gurutzatu genituen, osorik utziak : hartzak ez zien ahamenik ere kendu, beraz ez zituen gosez erahilak. Beste artalde batzuetan ere gaitzeko kalteak egin zituen. Itxura guzien arabera, hartz hori jendeekin ohitua zen, zirko batetik edo parke batetik isilka mendira ekarria. Paueko prefetak ihizketa bat antolatu zuen Parke Nazionaleko zaindariekin : hartzak zepoa hautsi omen zuen, eta ez zen gehiago aipatu. Requiem …
Hartz normalak ordea noiztenka, artaldetik urrun egon den ardi xahar, maingu edo eri bat hiltzen du, eta emeki emeki hortarik elikatzen da egun zenbaitez, bestalde landare batzuetarik ere janez. Artzainak Parke Nazionaleko arduradun edo zaindari bati galtze horren berria ematen dio, araberako sariaren hunkitzeko. Haatik ardi galduaren hezurdura aurkitu behar da. Hitzekoa den artzainari, fama onekoari, usaian bidea errazten zaio. Beraz aipatzen dudan bikoteak ez dio hartzari gorrotorik: kezka bat segurki, baina jasangarria, Parke Nazionaleko zaindarien laguntzarekin. Bestalde arrats guziez artaldea etxola ondora bildu behar da, eta han korralatu, alanbre elektrikadunez bederen, ez dadin sakabanatu. Frantziako gobernuak bere xedea betetzen badu, kontua da Eslobeniatik ekarritako bi hartz emeak nola portatuko diren: tokiko hartz lotzatia bezala ote, ala Etsauteko hartz jendakin hura bezala? Hor dago koxka.
Ariège departamenduan sartu diren hartz batzuek Etsautekoaren eite balukete, maiatzaren 18ko Laborari astekarian ikusten dudan lekukotasun baten arabera. Arriskurik handiena litzateke artaldea edo horren zati bat bederen, iziturik, amildu dadin baxa / erroitz / labar / malkar baten behera, hamarnaka bizia galduz.
Zinez ulertzekoa da euskaldun eta bearnes artzainen kezka. Haatik familiakoak franko bakean ikusten ditut, ez batere laborarien olde «poujadiste» erasokor batean sartzeko gerturik. Agian laster ageriko zaigu afera horrek zer bide hartuko duen.
Beste kezka bat larria, departamenduko buruzagitzak Larrun mendi kaskoan eraiko gogo duen alimalkeria, munstrokeria, mendi horrentzat hilgarria. Hautetsi handi horiek zer dute buruan? Zentzu guzia galdua ote dute? Atzoko garapen astunaren karikatura bat sartu nahi digute hor, kapitalismo basatienaren Troiako zaldi eroa bezala, natura bortxatuz itsuski.
Agian agian, jaikiko dira egiazko lapurditarrak, egiazko euskaldunak, xede horren ehorzteko!
Indépendant, sans pub, en accès libre,
financé par ses lecteurs
Faites un don à Enbata.info
ou abonnez-vous au mensuel papier
Les temps sont difficiles, et nous savons que tout le monde n’a pas la possibilité de payer pour de l’information. Mais nous sommes financés par les dons de nos lectrices et lecteurs, et les abonnements au mensuel papier : nous dépendons de la générosité de celles et ceux qui peuvent se le permettre.
« Les choses sans prix ont souvent une grande valeur » Mixel Berhocoirigoin
Cette aide est vitale. Grâce à votre soutien, nous continuerons à proposer les articles d'Enbata.Info en libre accès et gratuits, afin que des milliers de personnes puissent continuer à les lire chaque semaine, pour faire ainsi avancer la cause abertzale et l’ancrer dans une perspective résolument progressiste, ouverte et solidaire des autres peuples et territoires.
Chaque don a de l’importance, même si vous ne pouvez donner que quelques euros. Quel que soit son montant, votre soutien est essentiel pour nous permettre de continuer notre mission.
Pour tout soutien de 50€/eusko ou plus, vous pourrez recevoir ou offrir un abonnement annuel d'Enbata à l'adresse postale indiquée. Milesker.
Si vous êtes imposable, votre don bénéficiera d’une déduction fiscale (un don de 50 euros / eusko ne vous en coûtera que 17).
Independentea, publizitaterik gabekoa, sarbide irekia, bere irakurleek diruztatua
Enbata.Info-ri emaitza bat egin
edo harpidetu zaitezte hilabetekariari
Garai gogorrak dira, eta badakigu denek ez dutela informazioa ordaintzeko ahalik. Baina irakurleen emaitzek eta paperezko hilabetekariaren harpidetzek finantzatzen gaituzte: ordaindu dezaketenen eskuzabaltasunaren menpe gaude.
«Preziorik gabeko gauzek, usu, balio handia dute» Mixel Berhocoirigoin
Laguntza hau ezinbestekoa zaigu. Zuen sustenguari esker, Enbata.Info artikuluak sarbide librean eta urririk eskaintzen segituko dugu, milaka lagunek astero irakurtzen segi dezaten, hola erronka abertzalea aitzinarazteko eta ikuspegi argiki aurrerakoi, ireki eta beste herri eta lurraldeekiko solidario batean ainguratuz.
Emaitza oro garrantzitsua da, nahiz eta euro/eusko guti batzuk eman. Zenbatekoa edozein heinekoa izanik ere, zure laguntza ezinbestekoa zaigu gure eginkizuna segitzeko.
50€/eusko edo gehiagoko edozein sustengurentzat, Enbataren urteko harpidetza lortzen edo eskaintzen ahalko duzu zehaztuko duzun posta helbidean. Milesker.
Zergapean bazira, zure emaitzak zerga beherapena ekarriko dizu (50 euro / eusko-ko emaitzak, 17 baizik ez zaizu gostako).