Frantses pentsakera bat badago, bere ustez unibertsala. Batean hala da, bestean ez hainbeste. Adibidez Descartes baten logika orokorra da, edonon eta edonoiz baliagarria, jakintza berriek eskualde batzuetarik omen gainditua, haatik ez ukatua edo ezabatua. Baina horren izenean frantsesek uste dute logikoak direla, beraz unibertsalak, eta arazo guztiak berehala trenkatzen dituzte Gordiosen korapiloa bezala, axaletiko zentzu on labur bati esker.
“Les Français sont de terribles simplificateurs” erran izan du ahantzi dudan frantses idazle batek: hots frantsesak izigarriko sinplifikatzaileak direla. Eredurik hoberena ene ustez Voltaire idazle handia: gaitzeko begia zuen, panorama oso bat berehala menderatzen zuena, klarki argazkitan hartzen eta zehazki agertzen, baina sakonean zer zegoen bilatu gabe.
Historian aurrera eginez, hor dugu Frantziako Iraultzaren bezperan Rivarol kazetariaren idazki famatua, “Discours sur l’universalité de la langue française” delakoa: frantses hizkuntza unibertsala da klarra omen delako, eta garai batean hala gisan erabilia izan zen Europako eta bi Ameriketako eliteen artean. Hori bukatu da, baina beti hor dago frantsesen ustea, hizkuntza unibertsalaren jabe direla, eta beste hizkuntzak oso nekez ikasten dituzte.
1789an, Iraultza hastean, Frantziako Legebiltzar Konstituziogileak bozkatu zuen “Déclaration des droits de l’homme et du citoyen” delako idazkia, hots “Gizonaren eta herritarraren eskubideen aldarria”. Beraz frantsesek uste dute delako eskubideen herrialdea direla, “le pays des droits de l’Homme”. Haatik egiaz aldarriaren herrialdea bada Frantzia, ez da beti eskubide horiena.
1792ko udazkenera sortu zen Frantziako Errepublika, bere hitzetan Errepublika, besterik gabe, beraz bakarra, unibertsala. Gaur frantses batek “La République” aipatzen duelarik, Frantziako Errepublikaz ari da, bakarra balitz bezala, eta hitz horrez Frantzia du aipatzen. Erregetza absolutistaren ondotik etorri zen horren idurira Nazio absolutista, eta laster Errepublika absolutista. Nazioak erregearen tokia hartu zuen, erregearen eskubide guztiekin, eta haietan herritar bakoitzaren gain “le droit de vie et de mort” delakoa, hots bizitzera uzteko edo ez uzteko eskubidea. Berehala Errepublikak Nazioaren lekua hartuko du. Adibidez “Le chant du départ” delakoak hauxe dio, eta ez dago hobeki erraterik:
La République nous appelle
Sachons vaincre ou sachons mourir
Un Français doit vivre pour elle
Pour elle un Français doit mourir.
Absolutismo hori hizkuntza eskubidean ere agertu zen: Errepublikak erregearena hizkuntza bakartzat inposatu zuen eremu osoan, Frantsesa bistan da, haatik ez edozein frantses mota, hamazortzi dialekto baitzituen, baina Parisekoa.
Beraz frantses gehiengoarentzat ere inposaketa bat izan zen, eta zelan ez beste hizkuntza bat zuten herritarentzat, gehiengoa zirelarik erresuman. Eta frantsesaz beste hizkuntzen ezabatzeko erabakia hartu zuten errepublikano gogorrek. Idazki ofizialak hor daude lekuko, batzuk oraino baliatzen dizkigute tarteka, hala beharrean, gure hizkuntzei muga hertsien finkatzeko, eta gisa horrez etxe zokoan itotzeko.
Azken batean, Frantzia Parise da, eta Parise munduko argia, denen gainetik, denen aurrean dabilena. Horren pentsakera, hizkuntza bezala, unibertsala da, denentzat on eta beharrezkoa. “Soyez comme tout le monde” dioskularik, “soyez comme moi” erran nahi digu.
“Soyez comme tout le monde” dioskularik,
“soyez comme moi” erran nahi digu.
Frantziako Iraultza nazionalismoaren ama da, autodeterminazio eskubidearena ere. Baina ber denboran eskubide hori hertsiki mugatzen du Nazioa eta Estatua bat eginez: Estaturik gabeko Naziorik ez dago frantses pentsakera politikoan, are gutiago bere mugen barnean. Adibidez Bretainia ezin da nazio bat izan, ez eta nazionalitate bat ere; pentsa beraz gaixo Iparralde txikiño hau!