by 
Argitxu ETXANDI
Hogoitahamar urte iragan dira Michel Rocard-en gobernuaren gerizapean izenpetu zela Matignoneko Ituna izenburuarekin ezagutua den Kanakiako independentizten eta unionizten arteko akordioa. Ari da hurbiltzen itunak aitzinikusi zuen jende galdezketaren ordua. Hara kontsulta ahalbidetu duten arrazoinak, XXI.mendeko Estatu modernoen ibilbide nagusietarik izan daitezkeenak.
Datorren azaroaren 4an iraganen da herri kontsulta Kaledonia Berrian, honako galdera zehatza plazaratuz : “Nahi al duzu Kaledonia Berriak subirautza osoa lortzea eta independente bilakatzea”?
Ibilbide luze baten emaitza da kontsulta hori arautzen duen 2018-280 legea.
Izan ere, tokiko gobernua eta Parisko gobernu zentralaren arteko harreman gorabeheratsuek baldintzatu dute prozesu legal hori. Bi gobernuek izenpetutako Matignon-Oudinot (1988) eta Numeako (1998) Akordioek bide ematen diote kontsultari, hauteskunde lege orokorrean salbuespen bat sortuz. Akordio hauek itsasoz haraindiko lurraldearen deskolonizazio prozesua bururaino eramatea dute xede, betiere, Frantses estatuaren konstituzio esparruan oinarrituz.
Zehazki, lege horren xedea da Kaledonia Berriak burujabetza osoa erdiesteko kontsulta antolatzea.
Baina zerk ezaugarritzen du “burujabetza osoa”?
Legeak hiru elementu zerrendatzen ditu: alde batetik erregalia boterea eskuratzea, bestalde, nazioarte mailan sujetu propio gisa ezagutua izateko eskubidea eta azkenik, herritartasuna naziotasunaren terminotan gauzatzeko eskubidea.
Alabaina, demos edo erabaki beharreko giza-taldearen definizioak eztabaida handiak piztu ditu, baita Kaledoniako biztanleen artean zatiketak sakondu ere.
Hauteskunde zerrenden afera biziki konplexua da, hauteskunde bakoitzarentzat aldatzen den neurrian.
Kontsultari buruzko demosa, hain zuzen ere, beste hauteskundeetakoa baino anitzez murritzagoa da.
Adostasunaren emaitza
Kontseilu Konstituzionalak legea aztertu eta berretsi egin zuen eta pasa den irailaren 30an, Estatu Kontseiluak ere lege proiektuari buruzko iritzia eman zuen. Itxura guztien arabera, erran daiteke kontsultaren antolaketa eta logistikaren aldetik lan handia egin dela administrazioen aldetik mota guztietako tentsioak (politikoak, etnikoak, sozialak,…) ekidin nahi omen dituztelako.
Edozein gisaz, badirudi kontsulta horrek ez duela Kaledonia goitik behera aldatuko; afera ez baita Kaledonia Estatu subiranoa bihurtzea ala ez. Hori baino arras konplexuagoa da auzia, Estatu baten menpekotasunetik ez delako egun batetik bestera askatzen.
Badirudi kontsulta horrek ez duela Kaledonia goitik behera aldatuko;
afera ez baita Kaledonia Estatu subiranoa bihurtzea ala ez.
Hori baino arras konplexuagoa da auzia,
Estatu baten menpekotasunetik ez delako egun batetik bestera askatzen
Kaledonia bezala, Euskal Herria ere erabakiaren aroan sartua da, argi delako erabakitzeko gaitasuna XXI. mendean Estatu modernoen erronka nagusienetariko bat dela. Halere, begi bistakoa da funtsezko ezberdintasunak direla bi prozesuen artean.
Izan ere, Kaledoniako prozesua tokiko Gobernua eta Frantses Estatuaren arteko adostasun baten emaitza da, eta horren ondorioz Gobernu frantsesak kontsulta legez arautu du, errealitate politikoari egokitzeko gisan.
Eskozia eta Groenlandiaren kasuan bezala, Estatuak herri mugimenduaren nahiari erantzuteko baldintza juridikoak sortu ditu. Betiere, salbuespen legeak dira, tokian tokiko egoera politikoari egokitzen direnak.
Legaltasun printzipioa printzipio demokratikoaren menpe jarri dute azken finean.
Espainiar estatuak aldiz alderantziz ulertzen du auzia Kataluniaren kasuan ikusi dugun bezala, printzipio demokratikoa legaltasun printzipioaren menpe jartzen duelako.
Euskal kasuari dagokionez, momentu honetan Gasteizko legebiltzarrean autogobernuaren inguruko ponentzian erabakitzeko eskubidearen inguruko eztabaida erabat zentrala da. Horretarako, balizko lege horren edukia lantzeko ezinbestekoa da sintonia eta elkarlana sortzea Euskal Herri osoko eragile eta erakundeen artean, euskal auzia legez bidera dadin.
Eusko Ikaskuntza bere ekarpena egiten ari da zentzu horretan. Ehun urte betetzen dituen une honetan, hilabeteak daramatza eztabaida hori elikatzeko Herritar Mahaiak eta Gizarte Foroak antolatzen, arloz arlo eta herriz herri, kohesioa eta elkarkidetza bermatzeko Euskal Herriko lurralde(ar)en liburu berdea osatzeko asmoz.