by 
Jakes Abeberri-rekin eta Jean-Louis Davant-ekin hasten dugu Jean Haritschelhar kultur, unibertsitate eta politika gizonak Euskal Herriaren eraikuntzari eskaini dituen ekarpenei buruzko lekukotasunak. Jarraian atxemanen dituzuelarik Urriko Enbataren bi Sar Hitzak: «L’homme et la politique» eta «Baigorriko haritza»
L’homme et la politique (par Jakes Abeberri)
Homme de culture, éminent universitaire, Jean Haritschelhar était aussi homme politique d’une trempe singulière. Elu en 1971maire de Baigorri, son village natal, deux évènements bouleversèrent son mandat public. En juin 1979, devant les obstacles dressés par le pouvoir central à la création de la coopérative de meubles Denek, il boycotta l’organisation des élections européennes sous la menace de sanctions administratives. Sa présence aux obsèques d’un militant baigorriar tué par la bombe qu’il manipulait entraîna la démission collective de ses colistiers. Incompréhension de sa liberté d’esprit, de sa foi chrétienne, de son appartenance charnelle au Pays Basque. Il démissionna le 15 avril 1980 de sa fonction de maire. Jamais encarté, Jean Haritschelhar n’en fut pas moins un élu abertzale exemplaire.
Baigorriko Haritza (Jean-Louis Davant-ek idatzia)
Jean Haritschelhar, euskal kultura mugimenduko aitzindaria ukan dugu mende erdi batez hurbil, gure gidari eta aterpezalea, bide berriak barnatuz, nagusiki Euskaltzaindian, Euskal Erakustetxean, Unibertsitatean eta Ikasen, baina ez hor bakarrik, orokorkiago biltzar eta bilkura ezberdin askotan. Zuberotarren adiskide handia genuen ber denboran. Etxahun Barkoxekoaren egiazko historia paper zaharretan ikertu zuen auzitegiz auzitegi eta herriz herri, gero bi liburu gotorretan agertu, bata frantsesez, euskaraz bertzea. Ondotik Etxahun Irurikoaren laguna izan zen, eta bi aldiz bederen ohoratu du plaza betean. Lehen aldia 1977ko uztailaren 24an, igandekari, Atharratzeko errebotean, « Xiberuko Zohardia » elkarteak gure poetari egin zion omenaldian, Jeanek hitzaldi hunkigarri batez goretsi zuen jende oste handi baten erditan, beti bezala paperik gabe mintzatuz. Bigarren aldia 1979ko urriaren hiruan, Pierre Bordazarre horren ehorzketan, Iruriko eliza mukuru betean : Haritschelharrek azken agurra egin zion, bere gorazarrea burutuz Irurikoak Barkoxekoari « Etxahun koblakari » pastoralean onduriko « bertset sarkor eta maitagarri » batez. Bi hitzaldi horiek ondoko egunetan agertu ziren Herria astekariko zenbakietan.
Orokorki ere, pastoralaren maitale suhar eta fidela zen, eta aurtengoa salbu, ez du bakar bat entzun-ikusi gabe utzi. Aldiro horien berri eman du lumaz, bereziki Herria astekarian. Artikulu eta mintzaldi anitz egin du antzerki mota horretaz, hots osoki tragedia ez den gure trajeriaren, euskal opera horren aditu hoberenetarik izan da, eta horretaz ere eskertzen dugu zuberotarrek, gure teatro zahar eta beti berriari noblezia bat eman baitio denen aitzinean.
Euskaltzaina, euskaltzainburua
Haritschelhar euskaltzainak aipamen berezi bat hartze du, 51 urtez euskaltzain oso egon baita, eta horietarik 38iz buruzagitzan. Ene aldetik, Euskaltzaindiak Zuberoako alkira deitu ninduen 1975ean. Beraz erakunde horretan Jean Haritschelharren ondoan egon naiz 38 urtez. Haatik aitzinetik ezagutzen nuen, eta zinez estimatzen, Iparraldean jadanik euskal kultura mugimenduko aitzindaria genuelako, eta gainera, Zuberoarekin aipatu ditudan harreman azkarrak zituelako.
1962an euskaltzain oso izendatu zuten, Bidarraiko Jules Moulier « Oxobi » poetaren ondoko, eta 1966an Euskaltzaindiko buruorde. Kargu horretan egon zen 22 urtez, kasik oro Aita Villasanteren aginte denboran. Gero horren ondotik, Jean euskaltzainburu izan dugu beste 16 urtez, 1988tik 2004era. Akademiako dokumentu batean galdera hau egiten zaio : « Zer asmorekin hartu zenuen kargua ? » Honela ihardesten du : « Jarraipena. Argi eta garbi erran nuen, kargu aldaketa egin zelarik. Jadanik urratua zen bidean segitu nuen. » Eta egia dio.
Villasanteren denboran hasiriko xinaurri lana aitzina ereman du, bai osoko bilkuretan, bai Arantzazuko fraideak sorturiko batzordeen arartez, berak ere horietariko batzuetan parte hartzen zuelarik gainera. Denak ezin erranez aski laburki, horren agintaldian egin diren urrats berezi batzuk azpimarratzen ditut halere :
– Euskara batuari buruzko lanari jarraipena eman dio, bereziki Hiztegi batuko batzorde bat ildoan sartuz 1992an, sail horretan ikusten ditugun emaitza joriak erdietsiz, nahiz lan hori aitzina doan oraino.
– Euskalkien altxorra bilduz, Atlasari buruzko lana 1987an hasi bazen ere, beraz Villasanteren agintaldiko azken urtean, horren parte handi bat egin da Haritchelharren gobernu denboran.
– Onomastikan ere, izen propio eta berezien sailean, lan handia egin izan da ; bereziki Euskal Herriko herrien izendegia berritzen hasi dugu 1998an eta zinez aitzinatu Haritschelharren gobernuan, ondokoan bukatuz.
– XX. mende honen hasieran Jagon sailak, Euskal Herriko diozesa guzien itzulia eginez, « Elizan euskarazko espresabidearen ikerketa » burutu du.
– Jagonet zerbitzua 2000ko azaroaren 30ean aurkeztu zen Bilboko egoitzan. Profesionalentzat bereziki, kontsulta eta aholku emailea da : oraidinoko galdera-erantzunen basea eskaintzen du bere webgunean.
– Euskaltzaindiaren lana emendatuz zoan arau, diru beharrak ere goiti zoatzin araberan.
Horiei buru emateko, Haritschelhar euskaltzainburuak 1989an hitzarmenak sinatu zituen Eusko Jaurlaritzarekin, Nafarroako Gobernuarekin eta mendebaldeko hiru Diputazioekin.
– Ipartar bezala, ez ahantz Euskaltzaindia Iparraldean indartu nahiz egin dituen urrats azkarrak : hemen ofizialki ezagutarazi du, gero 1995ean onura publikoko erakundetzat onararazi ; bitartean euskararen ofizialtasunaren eskaria bozkarazi digu Biarritzen, osoko bilkura batean, 1994ko ekainaren 30ean, galde hori Frantziako gobernuari helarazi, eta ondotik etengabe oroitarazi.
Xinaurri lana aipatu dut : berak egin duenaz gain, – eta biziki egin du, – hor dago guri eginarazi diguna, eta euskaltzainburu bezala ez zuen hori eginbide txikiena, ezta errexena, gutiz gehienetan umore onean egin badu ere. Baina xinaurri lanari txitxar / zigalaren kantua gehitu dio. Plaza gizona zen, zentzurik hoberenean : gaitzeko presentzia zuen gorputzez, espirituz eta elez ; dohain natural hori ederki baliatu du Euskaltzaindiaren alde. Merezi eta hartze zuen ospea eman dio botere publikoen aitzinean eta jende guziaren begibistan. Iparraldean bereziki, horren behar gorria bazuen euskararen erakunde nagusiak. Jendeak ez zuen hainbat ezagutzen. Euskaltzain batzuk baziren, « espainol » Akademia bateko kide : apez ospetsu multzo bat, jaun xahar ttattardun bakarrak ; hoberenean, horien berri zerbaixka bazutenen ustean, klub elitista bateko kideak ziren. Jakintsuak balinba, gauza inutiletan ; beharbada idazle onak ere, baina nork irakurtzen zituen ?
Haritschelharrek beste irudi bat eman digu ikusi nahi dutenen aitzinean : euskararen aldeko langile talde suhar batena, ordu baitzuen ! Eta bidenabar, soziologiaren aldaketa lagun, Euskaltzaindiaren giza edukia ere berritu du, euskaltzaingaien aurkeztean bazuen pisuari esker : apezak gehingoan zeuden euskal Akademia hura laikotu da urtez urte. Gainera emazteak gutartean sartzen hasi dira Haritchelharren agintaldian, eta hor ere urak bere bidea eginen du, oi denborarekin !
Bukatzeko, beti euskaraz mintzatu naiz Jean Haritscheharrekin, eta euskaraz badakiten guziekin euskaraz elakan entzun dut halaber. Hori bera, etsenplu ederra, jarraiki behar duguna. Azkeneraino buruz azkar, argi eta zuhur ikusi dugu. Duela berri, oraindik osagarritan zegoela, bere karguetan ez gehiago agertzeko deliberoa hartua zuen eta bete du, maluruski ez luzaz. Gorputzez bezain gora zen espirituz, eta beti baikor, beti jo aitzina, gutiz gehienetan irriñoa begitartean, behar zelarik araberako bizitasun indartsuarekin. Haritza erori da, bizia ongi beterik, oihana sorturik. Horren arima bakean dabilela Nafarroa osoko bortuen gaindi, eta esperantzaz bete gaitzala euskararen aldeko borroka latzean.
Indépendant, sans pub, en accès libre,
financé par ses lecteurs
Faites un don à Enbata.info
ou abonnez-vous au mensuel papier
Les temps sont difficiles, et nous savons que tout le monde n’a pas la possibilité de payer pour de l’information. Mais nous sommes financés par les dons de nos lectrices et lecteurs, et les abonnements au mensuel papier : nous dépendons de la générosité de celles et ceux qui peuvent se le permettre.
« Les choses sans prix ont souvent une grande valeur » Mixel Berhocoirigoin
Cette aide est vitale. Grâce à votre soutien, nous continuerons à proposer les articles d'Enbata.Info en libre accès et gratuits, afin que des milliers de personnes puissent continuer à les lire chaque semaine, pour faire ainsi avancer la cause abertzale et l’ancrer dans une perspective résolument progressiste, ouverte et solidaire des autres peuples et territoires.
Chaque don a de l’importance, même si vous ne pouvez donner que quelques euros. Quel que soit son montant, votre soutien est essentiel pour nous permettre de continuer notre mission.
Pour tout soutien de 50€/eusko ou plus, vous pourrez recevoir ou offrir un abonnement annuel d'Enbata à l'adresse postale indiquée. Milesker.
Si vous êtes imposable, votre don bénéficiera d’une déduction fiscale (un don de 50 euros / eusko ne vous en coûtera que 17).
Independentea, publizitaterik gabekoa, sarbide irekia, bere irakurleek diruztatua
Enbata.Info-ri emaitza bat egin
edo harpidetu zaitezte hilabetekariari
Garai gogorrak dira, eta badakigu denek ez dutela informazioa ordaintzeko ahalik. Baina irakurleen emaitzek eta paperezko hilabetekariaren harpidetzek finantzatzen gaituzte: ordaindu dezaketenen eskuzabaltasunaren menpe gaude.
«Preziorik gabeko gauzek, usu, balio handia dute» Mixel Berhocoirigoin
Laguntza hau ezinbestekoa zaigu. Zuen sustenguari esker, Enbata.Info artikuluak sarbide librean eta urririk eskaintzen segituko dugu, milaka lagunek astero irakurtzen segi dezaten, hola erronka abertzalea aitzinarazteko eta ikuspegi argiki aurrerakoi, ireki eta beste herri eta lurraldeekiko solidario batean ainguratuz.
Emaitza oro garrantzitsua da, nahiz eta euro/eusko guti batzuk eman. Zenbatekoa edozein heinekoa izanik ere, zure laguntza ezinbestekoa zaigu gure eginkizuna segitzeko.
50€/eusko edo gehiagoko edozein sustengurentzat, Enbataren urteko harpidetza lortzen edo eskaintzen ahalko duzu zehaztuko duzun posta helbidean. Milesker.
Zergapean bazira, zure emaitzak zerga beherapena ekarriko dizu (50 euro / eusko-ko emaitzak, 17 baizik ez zaizu gostako).