Uda honetan, duela bi urtekoan bezala, bi pastoral nagusi ukan ditugu: batetik Atharratzen (eta Otsagabian) Jean Pitrau trajeria, bestetik Baionan (gero Donostian eta Donibane-Garazin) Katalina de Erauso.Ber denboran bi berrikuntza handi: pastorala Xiberotik urrun ere sortzen, eta hori bi emakumeren eskutik.
Lehenbiziko andere pastoral idazlea Itxaro Borda agertu zen 2014an Baionan, “Gerezien denbora” piezarekin. Itxarok bi abantaila bazituen: batetik Zuberoa eta zuberera ezagutzen zituen, usaiako trajeria idazleek bezalaxe; bestetik ez da zuberotarra: beraz ez da traidoretzat ikusirik izan, zuberotar bat izanen zen bezala, eta gisa horrez zuberotar idazleei bidea ireki digu gure probintziatik kanpo ere trajerien eskentzeko.
Bigarren andere pastoral idazlea, hau ere Baionan, Maite Berrogain Ithurbide Baionako xiberotarra, Katalina de Erauso trajeriarekin aurten agertzen zaigu. Haatik duela urte parrasta bat izkiriatua zuen, ene Züberoako literatüraren antologia laburra liburuan 2008.tik aipatu nuen bezala. Xiberotar anitzek ez dakitena, lehenago ere pastoralak sortzen zirela Xiberotik kanpo, Biarno hurbilean, bereziki Barétous ibarrean, eta Baxenabarre hurbilean, bereziki Amikuzen. Bainan oraikoan jauzi handia egin digu Lapurdiko hiribururaino, eta pentsatzeko da beste toki urrun batzuetan ere sor daitekeala.
Harritu behar ote dugu ? Ez dut uste. Xiberoko pastoralak bere lekua atxikiko du ene ustez, antzerkiari junto beste zerbait ekartzen baitu: herri baten edo herri talde baten besta berezia, igande goizean hasten dena, eta zenbaitentzat bederen biharamunean burutzen, goizean ez bada arratsalde apalean.
Zuberoatik kanpo pastorala beste zerbait date: euskaldunen antzerti nagusi bat eta kito. Egia da bulta honetan udako ikuskizun eta kasik gertakizun gorena genuela Iparraldean. Haatik arrakastaren aldetik hala zena sorkuntzara hedatzen ari zaigu. Gisa horrez trajeria zinez bilaka daiteke, Jean Vilar frantses antzerkilari famatuak zioen bezala, “le théâtre national populaire des Basques”, euskaldunen antzerti herritar nazionala. Bestalde artetarik, udaz kanpo agertzen da trajeria sotilago bat, saldo txikian emana, beraz mugikorragoa, hala nola Ederlezi duela urte guti, Mixel Etchecopar ezagunaren eskutik, xiberotar batzuek antzezturik gune desberdinetan, eta iragan udaberri horretan Joxemiel Bidador, Nafarroako piperradan bataiatua, Iruñeko talde batek jokatua bere herrian, eta gero Gotainen agertua.
Sorkuntza Zuberoatik urrun hedatuz,
trajeria zinez euskaldunen antzerti
herritar nazionala
bilakatzen ari zaigu
Zuberoan pastoraleko legeak etengabe aipu dira, zein ote diren zehaztu gabe. Iduri luke bakoitzak badituela bereak, oso bereziak eta xorrotxak. Horrela ulitxak irazten ditugu, kamelua irentsiz. Adar lodiei lot gaitezen, meheei fidatuz arboletik erortzea baikenuke.
Niretzat hona lege nagusia: trajeriari epopeia dagokio, epikoa izan behar du oroz gainetik. Bigarren legea : hiru ateak eta bi koloreak, urdina eta gorria, jantzietan ere agertzekoak. Bi talde kontrajarrien izendatzeko ere balio dute : urdinak eta gorriak ; “kiristiak eta turkak” garai batekoak dira, gaur anakronikoak; “onak eta gaiztoak” moralistegiak ; beraz enetzat margoei eutsitzea da seguruena eta neutroena. Adibidez Abd el-Kader trajeria noizbait antzezten badidate, aljeriar abertzaleek oholtzara ate urdinetik jalgi behar lukete, “guk” ordea bestetik, talde bakoitza doakion koloreko jantzitan eta ez, oraiko modak nahi lukeen bezala, “reconstitution historique” zehatz eta zorrotz baten araberakoan. Hirugarren lege handia, gaur askok ahantzia: bi neurtitzeko bertseta du trajeriak, nahiz gutiz gehienek lau lerrotan idazten duten, neurtitza erditik zatituz.
Eta hortik pasatzen da pastorala, idazlearen idazkitik, urte oroz istorio berri bat kontatuz, historia handiari lotua. “Zer berrikuntza du aurtengo pastoralak ?” Heroi berri baten bizitza berezia begi eta belarrietara dakarrela antzerti zaharraren bitartez, hori du pastoralak urteroko berrikuntza nagusia.