Jende galdezketa edo erreferenduma iragan da Kanakian. Batzuentzat egun historikoa, beste batzuentzat zepo bat omen. Galdezketa hori ez da burujabetzarantzeko lehen urratsa baizik, nehork uste baino gehiago boz bildu baitute independentiztek eta Matignoneko itunak beste bi galdezketa aintzinikusten baititu heldu diren urteetan.
80 hamarkadan ezagutu edo jasandako gertakarieri beste itzuli edo erronka bat emaiteko moldea izan da Kanakiako galdezketa. Batzuek uste izan dute gehiengo haundiz ahalko zutela autodeterminazio gosea behin betiko estali, ugartea betirako frantses errepublikari lotuz. Ororen buru irabazleak asegabeturik ateratzen dira eta galtzaleak aldiz doi bat pozik gutiengo uste baino haundiagoz baturik eta kohesionaturik atera baitira erreferendumetik. Urruneko ugarteak eskeintzen dituen paradoxetarik bat gehiago agian. Arrunt kanakiar diren eremu eta guneetan independentziaren aldeko botoak bozkatzaleen %90a arte gora egin du, alderantziz gertatuz Noumea eta bere inguruan. Agian denek edo ainitzek gogoan zituzketen 1984ko gertakariak nun Eloi Machoro eta bere hurbileko batzuk bozka untzi batzu aizkora ukaldika puskatu zituzten, bi hilabete GIGN delakoek erahil aintzin. Gertakari latz horiek oraindik hainbat kanakiar herritarren gogo bihotzetan bizirik irauten dute, izan kanakiar edo Frantziatik etorritako izan funtsean. Izan independentziaren aldeko edo kontrako, nehor gauregun ez da prest gisa bereko gertakari latzen jasaiteko edo asumitzeko.
Garaipen nekea
Independentziaren kontrako bozkak uste baino nekezago irabazi badu ere, kanakiar subirautzaren aldekoek aski untsa badakite ez direla bidearen puntarat helduak. Izango dela beste gisa bereko hitzordurik. Gauregungo kanakiar abertzaleak jakin badaki bere aintzinekoak xutitu eta batzutan hil izan direla independentzia eguna gozatzeko. Badakite aldi huntan bozketa galdurik ere, molde helduan eta demokratikoan beren borondate irmoa erakusteko gai izan direla. Nolabaiteko harrotasunez eta harroputzkeriarik gabe erakutsi diote Frantziari eta mundu osoari gai zirela beste bozketa erronka bati buruz joaiteko, gai zirela herritar orori beren mezu idekia eta neurtua zuentzeko. 30 urte luzez zain egon badira ere, bozketaren galtzaileek ezinago argiki erakutsi digute ez bazen aldi huntan ere, goiz edo berant Kanakiak bere burujabetza lortuko zuela. Alta hainbat elementu baditaizke ezkor izaiteko kanakiar burujabetza prozesuari begira. Beren sort herrian guttiengoan dira kanakiarrak, doi doi populazioaren %40a, bainan zenbaki horren erdia zirelarik duela 40 urte. Korpus elektoralak baimentzen du 1994az geroztik kanpotik Kanakiarat etorritako guzieri bozkatzea urriaren 4an baita ondoko bozketetan ere funtsean. Jakin denek badakite ere hainbat kanakiar bozka zerrendetarik “faltan” agertu direla, beste batzuk abstenziorat jo dutela eta azkenik legez kontrako izen emaiteak izan direla bozka erremu loialistetan.
Independentziaren aldekoek
harroputzkeriarik gabe erakutsi diote mundu osoari
gai zirela beste bozketa erronka bati buruz joaiteko,
gai zirela herritar orori
beren mezu idekia eta neurtua zuezntzeko.
Beste bi parada
Matignoneko akordioek baimentzen dute ugarteak beste bi aldiz ahalko duela bozkatu autodeterminazio prozesu horren barne: 2020 eta 2022 urteetan. Haatik azken bozketan independentziaren kontrako bozkak irabazten balu, bukatua litaike bozka bidezko autodeterminazio prozesua. Zorionez erran ditaike ere, frantses konstituzioak ez duela bere baitan 155 artikulurik Espainiakoan bezala. Nehork sekulan ezingo dio Kanakiari kendu bere autonomia maila aski heldua. Kontestu hortan, kanakiar populua geroari buruzko bi estrategien artean dudakor da. Matignoneko akordioen izenpetzaile izan direnak bortxatuak dira joko araudien errespetu osoan segitzea, agian beste bi bozketarik batean bederen gehiengoa lortuz. Beste batzuk aldiz, lehen irabaztearen ondotik nahi lukete prozesua geldiarazi aintzin ikusiak diren bi bozkaldiak egutegitik ezabatuz. Galtzeko beldurra beren baitan balute bezala. Urriaren 4eko bozka gauean telebixtan entzun nion FLNKS mugimenduko bozeramaileari erraiten “Baturik eta kohesionaturik galtzen duenak badu bestaldian irabazteko xantza, aldiz zatikaturik galtzen duenak zer nolako sinesgarritasuna du bidea eta borraka segitzeko eta irabazteko?” Kanakiar kultura herrikoiak bere baitan duelakotz kontsentsuaren oinarria eta herrikidetasun partekatua, ez da dudarik galtze ttipiaren heineko irabazte haundia ere ezagutuko duela, Jean-Marie Tjibaouk bere azken hatsa eman aintzin erran zuen bezala “Hilen odola bizirik irauteko”.
Indépendant, sans pub, en accès libre,
financé par ses lecteurs
Faites un don à Enbata.info
ou abonnez-vous au mensuel papier
Les temps sont difficiles, et nous savons que tout le monde n’a pas la possibilité de payer pour de l’information. Mais nous sommes financés par les dons de nos lectrices et lecteurs, et les abonnements au mensuel papier : nous dépendons de la générosité de celles et ceux qui peuvent se le permettre.
« Les choses sans prix ont souvent une grande valeur » Mixel Berhocoirigoin
Cette aide est vitale. Grâce à votre soutien, nous continuerons à proposer les articles d'Enbata.Info en libre accès et gratuits, afin que des milliers de personnes puissent continuer à les lire chaque semaine, pour faire ainsi avancer la cause abertzale et l’ancrer dans une perspective résolument progressiste, ouverte et solidaire des autres peuples et territoires.
Chaque don a de l’importance, même si vous ne pouvez donner que quelques euros. Quel que soit son montant, votre soutien est essentiel pour nous permettre de continuer notre mission.
Pour tout soutien de 50€/eusko ou plus, vous pourrez recevoir ou offrir un abonnement annuel d'Enbata à l'adresse postale indiquée. Milesker.
Si vous êtes imposable, votre don bénéficiera d’une déduction fiscale (un don de 50 euros / eusko ne vous en coûtera que 17).
Independentea, publizitaterik gabekoa, sarbide irekia, bere irakurleek diruztatua
Enbata.Info-ri emaitza bat egin
edo harpidetu zaitezte hilabetekariari
Garai gogorrak dira, eta badakigu denek ez dutela informazioa ordaintzeko ahalik. Baina irakurleen emaitzek eta paperezko hilabetekariaren harpidetzek finantzatzen gaituzte: ordaindu dezaketenen eskuzabaltasunaren menpe gaude.
«Preziorik gabeko gauzek, usu, balio handia dute» Mixel Berhocoirigoin
Laguntza hau ezinbestekoa zaigu. Zuen sustenguari esker, Enbata.Info artikuluak sarbide librean eta urririk eskaintzen segituko dugu, milaka lagunek astero irakurtzen segi dezaten, hola erronka abertzalea aitzinarazteko eta ikuspegi argiki aurrerakoi, ireki eta beste herri eta lurraldeekiko solidario batean ainguratuz.
Emaitza oro garrantzitsua da, nahiz eta euro/eusko guti batzuk eman. Zenbatekoa edozein heinekoa izanik ere, zure laguntza ezinbestekoa zaigu gure eginkizuna segitzeko.
50€/eusko edo gehiagoko edozein sustengurentzat, Enbataren urteko harpidetza lortzen edo eskaintzen ahalko duzu zehaztuko duzun posta helbidean. Milesker.
Zergapean bazira, zure emaitzak zerga beherapena ekarriko dizu (50 euro / eusko-ko emaitzak, 17 baizik ez zaizu gostako).