Berrikitan Español auzitegi konstituzionalak hartu erabaki batek hainbat ikusmolde arras ezberdin agerian utzi ditu. Auzitegi horri bere ikusmoldea eskatua zion Espainiako gobernuak berak Kataluniako parlamentu
edo legebiltzarrak hartutako erabaki bati buruz. Alabainan, azken hunek gehiengo haundiz erabakitzeko eskubide propioaren aldeko bozka solemnea adostua zuen eta. Bainan interesgarriena da afera huntan zer
nolako ezberdintasun harrigarriak badauden Espainia eta Kanada edo Quebec artean.
Jakina denez, alabainan, prozesu berdintsuak bizitzen dira bi esparru hauetan. Katalunian bezala bezala, Quebec-eko parlamentuak ere bere garaian erabaki berdintsua hartu zuen autodeterminatzeko eskubidea
aldarrikatuz. Erabakia haatik ez zuen errekuritu Kanadako gobernuak.
Tokiko botere publikoen eskumena
Bigarren diferentzia zer nolako defentsa egiten den estatuto propio baten aldean dago. Quebec-en, bertako podere publikoek ahal dute erreferendum bat aktibatu, egokia zaien aldi guziz, muga konstituzional izpirik gabe kanadiar poderearen aldetik. Pundu hori betitik idatzia delarik Kanadiako konstituzioan. Konstituzio horren arabera, Quebec-eko “nazioak” ahal dio bere populazioari zuzenki galdegin zer nolako erantzunak nahi dituen bere geroa definitzeko.
Egiteko molde ausart eta berritzaile hori zaio debekatzen Kataluniari Espainiatik eta Madriletik. Uko horrengatik dira katalandarrak hauteskunde plebizitarioak antolatzerat bortxatuak izanen, ezin dutelako Quebec-en bezala funtsezko galdera bat zuzenki erreferendum bidez egin herritargoari. Hortarako, erabakitze eskubidearen aldeko Kataluniako alderdi politiko guziek molde batez edo bestez beraien hauteskunde programan sartuko dute funtsezko eskubide horren aktibazioa. Artur Mas lehendakariak behintzat, norabide hortarik joan nahi luke. Demokraziaren aktibazio edo gauzatzea, libreki eta zuzenki herritargo bat kontsultatzea, negoziazio prozesua, hainbat konzeptutan arras desberdintzen dira Kanada eta Espainia. Funtsezkoa delarik ulertzea Kanadak Quebec kontsideratzen duela nazio gisa. Kanadako parte nazio bat. Bainan nazio bat. Ez da gutti.
Negoziazio zuzena
Hirugarren diferentziarat joanez, Kanadako auzitegi supremoak onartzen du sekulan eta Quebec-eko herritarrek erabakitzen balute beraien estatutoa aldatzea Kanadarekilan, azken hunek obligazioa lukeela estatuto berri bat negoziatzea zuzenki Quebec-eko legebiltzarrarekin. Negoziatzeko obligazio hori, obligazio politiko bat da derrigorrez, puntaren puntan baitezpadako akordio baterat heltzeko. Herri kontsulta baten antolatzea eta ondorioz negoziatzea podere « zentralarekin » ez dira legezkoak Kataluniaren kasuan. Alderantziz, Espainiako auzitegi konstituzionalak dio bide bakarra dela Espainia guziko erreforma konstituzional bat plantan emaitea. Quebec-en eta Kanadan herri kontsultaren prozesua bera eta herritargoaren erabakia kondutan hartzeko mekanismoa, jada formulazio juridiko orokorrean definitua dute. Ez dute erreforma konstituzional berri beharrik aldiro. Soilik falta zaie Quebectiarren erabakia.
Herri kontsulta baten antolatzea
eta ondorioz negoziatzea podere “zentralarekin”
ez dira legezkoak Kataluniaren kasuan.
Espainiako auzitegi konstituzionalak dio
bide bakarra dela Espainia guziko
erreforma konstituzional bat
plantan ezartzea.
Espainian eta ondorioz Katalunian, legalitatea dago legitimitatearen gainetik. Diferentzia guzia hor dago. Kanadako gobernu federalak nahia ala ez behartua Quebecekin negoziatzea, azken hunek hala erabakitzen badu. Negoziazioaren puntan, bakotxarentzat egokiak diren ondorio juridikoak adostu beharrean izanen dira bi parteak. Akordio horren arabera, erabakitzen ahal lukete Kanadako konstituzioa erabat aldatzea, Quebec-eri egokia zaion estalgi juridikoa finkatzeko. Funtsezko pundu hori haatik ez da gauregun arte gauzatu edo esperimentatu. Quebectiarrek egun batez desberdinki erabakitzen balute, laboratorio interesgarria litzateke ikustea zer nola aktiba aipatu estalgi juridiko eta politiko berri hori.
Ikusten den bezala, ezberdintasunak nabariak eta zinez agerikoak dira Kanada eta Espainia artean. Espainiak legalitatearen konzepzio interesatu bat dute, legitimitate demokratikotik aski urrundua gaur egun. Ikusi
beharko hea Kataluniako ariketa subiranoa Espainia guzirako laboratorio esperimentala bihurtzen den.